Peter Kónya (ed.): ŽIDIA PRED A ZA KARPATMI V PRIEBEHU STÁROČÍ (Prešov, 2013)
V rokoch Holocaustii - Martyna GRĄDZKA: FUNKCJONOWANIE INSTYTUCJI OPIEKI NAD SIEROTAMI ŽYDOWSKIMI W OKUPOWANYM KRAKOWIE. KAZUS TOWARZYSTWA „CENTOS” I ZAKŁADU WYCHOWAWCZEGO SIEROT ŽYDOWSKICH (1939–1943)
Židia pred a za Karpatmi v priebehu stáročí prace subwencj ono wane byty przez amerykaňski komitét Joint* * * * * 6. 1 wrzešnia 1939 r. krakowska agenda Towarzystwa „Centos” zajmowala si? 1000 dzieci przebywaj^cych na tzw. pólkolonii na Krzemionkach, a takže 140 dziečmi biednymi nie przebywajíjcymi w zakladach stálej opieki. Ponadto „Centos” sprawowai opiek? nad podopiecznymi Burs Sierot Rzemiešlniczych przy ul. Krakowskiej 55 i przy ul. Podbrzezie 6, okresowo wspieral takže prace kilku stowarzyszeň opiekuňczych m.in. Stowarzyszenia Opieki nad Zakladem Sierot Žydowskich Beth Megadle Jesomim przy ul. Dietla 647. Tuž po wybuchu II wojny šwiatowej praca „Centosu” w Krakowie zostala przerwana, jednak nadal funkcjonowala jego warszawska centrála8. W oficjalnych raportach nie podano przyczyny zaprzestania dzialalnošci, najprawdopodobniej jednak wi^zalo si? to z ograniczeniami budžetowymi i ogóln^ kondycj^ finansowíj Towarzystwa. Wraz z kolejnymi miesi^cami okupacji sytuacja ludnošci, a w konsekwencji takže sytuacja poszczególnych instytucji charytatywnych, pogarszala si?. Prócz dzieci, nad ktorými dotychczas sprawowano opiek?, juž we wrzešniu 1939 r. pojawila si? nowa grupa wymagajíjca wsparcia, zas kolejne miesiace w warunkach wojny i okupacji doprowadzaly do dalszego zwi?kszenia si? liczby potrzebuj;}cych. W sprawozdaniu z dzialalnošci Towarzystwa Opieki nad Dziečmi i Sierotami „Centos” w Krakowie za okres od 1 czerwca 1940 r. do 31 grudnia 1940 r. czytamy, že „w Krakowie w skutek nagromadzenia znacznej ilošci uchodžców, powstaly liczne azyle, w ktorých obok starszych, znajdowala si? znaczna ilošč dzieci i sierot, licz^cych ponižej cztemastu lat. Dzieci te, niedožywione i zaniedbane, sp?dzaly czas bezczynnie w tých ošrodkach przy swoich rodzicach, wzgl?dnie wšród starszych w tym srodowisku nieszcz?šliwym i spauperyzowanym”9. Byly to zarówno sieroty, pólsieroty, jak równiež dzieci osôb biednych, którzy nie mieli juž šrodków, by si? nimi wlašciwie zaj^č. St^d tež podj?to dzialania, by wznowič funkcjonowanie „Centosu” w Krakowie. Tym samým decydowano si? roztoczyč opiek? na tými dziečmi, polegajtjc^ na dožywianiu oraz organizacji czasu, by nie sp?dzaly one bezczynnie dni. Wiele inicjatywy wykazal w tym aspekcie dr Józef Steinberg. Pocz^tkowo przeprowadzono rejestracj? dzieci biednych i potrzebujíjcych. W jej efekcie oszacowano, že od konca 1939 Zgodnie ze sprawozdaniem za okres od 1 czerwca 1940 r. do 31 grudnia 1940 r., „Centos” posiadal agendy w 343 miejscowošciach, gdzie w rožnej formie sprawowai opiek? nad ubogimi dziečmi i sierotami. AŽIH, sygn. 211/16, Žydowska Samopomoc Spoleczna, Sprawozdanie Towarzystwa Opieki nad Dziečmi i Sierotami„ Centos ” w Krakowie, k. 17-31. 6 AŽIH, sygn. 210. Joint, czyli American Jewish Joint Distribution Committee to organizacja, która powstala juž 27 listopada 1914 r., w Stanach Zjednoczonych, z inicjatywy tamtejszych žydowskich organizacji charytatywnych. Jej celem byla pomoc dia Žydów gtównie z Európy Šrodkowej i Wschodniej oraz obszaru Turcji. Organizacja wspierata szereg przedsi?wzi?č charytatywnych i inicjatyw spolecznych zarówno w czasie I wojny šwiatowej, w okresie mi?dzywojennym, jak tež podczas II wojny šwiatowej. 7 AŽIH, sygn. 211/16, Žydowska Samopomoc Spoleczna, Sprawozdanie Towarzystwa Opieki nad Dziečmi i Sierotami „ Centos ” w Krakowie, k. 21. 8 Tamže, k. 17-31; BIBERSTEIN, A. Zaglada..., s. 247. 9 AŽIH, sygn. 211/16, Žydowska Samopomoc Spoleczna, Sprawozdanie Towarzystwa Opieki nad Dziečmi i Sierotami „ Centos ” w Krakowie, k. 18.