Peter Kónya (ed.): ŽIDIA PRED A ZA KARPATMI V PRIEBEHU STÁROČÍ (Prešov, 2013)
V rokoch Holocaustii - Martyna GRĄDZKA: FUNKCJONOWANIE INSTYTUCJI OPIEKI NAD SIEROTAMI ŽYDOWSKIMI W OKUPOWANYM KRAKOWIE. KAZUS TOWARZYSTWA „CENTOS” I ZAKŁADU WYCHOWAWCZEGO SIEROT ŽYDOWSKICH (1939–1943)
Židia pred a za Karpatmi v priebehu stáročí FUNKCJONOWANIE INSTYTUCJI OPIEKI NAD SIEROTAMI ŽYDOWSKIMI W OKUPOWANYM KRAKOWIE. KAZUS TOWARZYSTWA „CENTOS” I ZAKLADU WYCHOWAWCZEGO SIEROT ŽYDOWSKICH (1939-1943) Martýria GR4DZKA Functioning of Institutes caring for Jewish orphans in Krakow under occupation. The case of the organization Centos and Educational Institute of Jewish orphans (1939-1943) Presented study introduces the issue of Jewish orphan care in Krakow under occupation during the Second World War. The author progressively characterizes individual organizations dealing with this issue, focusing mainly on the most important organization called Centos (Central Organization helping children and orphans) established in 1919 functioning in several Polish towns. Key words.- Jewish orphans. Krakow. History of social care. 20lh century. W gminie žydowskiej na krakowskim Kazimierzu od wieków pružnie dziafaly róžnego rodzaju organizacje spoleczne, zajmujace sic potrzebujacymi, m.in. chorými i starszymi ludžmi czy tež sierotami. Wynikaio to z wielu czynników, jak np. poczucie solidamosci wewníjtrz grupy, ch^č niesienia pomocy slabszym, a takže Stanowdo praktycznt} realizacjp micwotczyli swego rodzaju powinnošci, dobrých uczynków spelnianych wobec osôb, które potrzebujíj pomocy, nakazanych przez judaizm1 2. Prowadzenie takiej opieki bylo szczególnie istotne w trudnych momentach dziejowych jak np. wojna lub czas epidémii, kiedy zdecydowanie nasilaly sie zjawiska sieroctwa i ubóstwa. Istniala szansa, že dorošli ludzie b^díj w stanie sami radzič sobie z problémami, jednak w przypadku dzieci, sierot taka pomoc i wsparcie ze strony spoleczeňstwa bylo niezb^dne. St^d tež nie dziwi fakt, že w Rrakowie w okresie od 1939 do 1943 r. funkcjonowalo wiele placówek opiekuriczych i wychowawczych, zajmuj^cych sie glównie sierotami, ale równiež pólsierotami, dziečmi z bardzo ubogich rodzin oraz dziečmi uchodžców, ktorých rodzice przez wzgl^d na przymusowe migracje mieli trudnošci ze znalezieniem pracy. Celem niniejszego artykuhr jest omówienie stanú opieki spolecznej kierowanej wobec dzieci i sierot žydowskich, przy uwzgl^dnieniu specyfiki i warunków okupowanego Krakowa. Omawiají}c organizacje instytucji opiekuj^cych sie sierotami naležy zaznaczyč, že na terenie „stolicy” Generalnego Gubernatorstwa funkcjonowalo kilka rodzajów takich placówek. Zakwalifikowač je možná do dwóch grúp, tj. opieki 1 Micwa ukazuje stopieú poddania sie wyznawcy judaizmu woli samego Boga oraz doženie do našladowania Jego postepowania. 2 UNTERMAN, A. Encyklopédia tradycji i legend žydowskich. Warszawa 2003, s. 180; ZEBROWSKI, R. Micwa [w:] Polski slownikjudaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, oprac. Z. Borzymiňska, R. Žebrowski, t. 2. Warszawa 2003, s. 150.